Η πρόοδος της Κούταλης στα νεώτερα χρόνια – Αλιεία Σπογγαλιεία και Ναυτιλία - - Οι κύριες ασχολίες των Κουταλιανών – Η δράση του Φιλεκπαιδευτικού Σωματείου «Ευαγγελισμός»
Η Μικρασιατική καταστροφή ήταν μια τραυματική εμπειρία για τον Ελληνισμό. Τόποι με μακραίωνη ελληνική ιστορία, με συμμετοχή σε όλους τους αγώνες και τις πολιτιστικές κατακτήσεις του ελληνικού κόσμου, έμειναν εκτός του ελληνικού εθνικού χώρου. Ένας από αυτούς τους τόπους είναι και το νησί Κούταλη στην θάλασσα του Μαρμαρά. Ένα μικρό νησί με ελληνική ιστορία χιλιάδων ετών, από τότε που οι πρώτοι Ίωνες και Αιολείς εγκαταστάθηκαν στην Προποντίδα, η οποία διακόπηκε απότομα το 1922.
Σχεδόν άνυδρο και μοναχικό, απετέλεσε τον καιρό του Βυζαντίου, στα 1300 περίπου, ορμητήριο Καταλάνων ναυτικών – συμμάχων του αυτοκράτορα Ανδρόνικου του Β. Παλαιολόγου. Από τους Καταλάνους, πολύ πιθανόν, παίρνει το όνομα η Κούταλη, και όταν αυτοί φεύγουν στα 1307 απο την περιοχή, κατοικείται μόνιμα απο Έλληνες Χριστιανούς. Μέ μήκος δύο μίλλια και πλάτος μισό μίλλι, έχει στα Νοτιοδυτικά το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, μέ ύψος πεντακόσια πόδια.
Σε αντίθεση με τα άλλα νησιά της Προκονήσου – ή Προικονήσου, η Κούταλη δεν διαθέτει στο έδαφός της αυτό που χαρακτηρίζουμε πλούτο. Δεν υπήρχε έκταση που να νμπορούσαν να σπείρουν, το νερό απο τα λίγα πηγάδια ήταν υφάλμυρο – και οι Κουταλιανές όταν ζύμωναν ψωμί χρησιμοποιούσαν θαλασσινό νερό. Υπήρχε μια πηγή απο την οποία έπαιρναν λίγο νερό για να πιούν. Έτσι οι κάτοικοί της στράφηκαν απο τα πρώτα χρόνια στην εμπορική ναυτιλία που έδωσε όνομα και φήμη στο μικρό τους νησί.
Σχεδόν άνυδρο και μοναχικό, απετέλεσε τον καιρό του Βυζαντίου, στα 1300 περίπου, ορμητήριο Καταλάνων ναυτικών – συμμάχων του αυτοκράτορα Ανδρόνικου του Β. Παλαιολόγου. Από τους Καταλάνους, πολύ πιθανόν, παίρνει το όνομα η Κούταλη, και όταν αυτοί φεύγουν στα 1307 απο την περιοχή, κατοικείται μόνιμα απο Έλληνες Χριστιανούς. Μέ μήκος δύο μίλλια και πλάτος μισό μίλλι, έχει στα Νοτιοδυτικά το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, μέ ύψος πεντακόσια πόδια.
Σε αντίθεση με τα άλλα νησιά της Προκονήσου – ή Προικονήσου, η Κούταλη δεν διαθέτει στο έδαφός της αυτό που χαρακτηρίζουμε πλούτο. Δεν υπήρχε έκταση που να νμπορούσαν να σπείρουν, το νερό απο τα λίγα πηγάδια ήταν υφάλμυρο – και οι Κουταλιανές όταν ζύμωναν ψωμί χρησιμοποιούσαν θαλασσινό νερό. Υπήρχε μια πηγή απο την οποία έπαιρναν λίγο νερό για να πιούν. Έτσι οι κάτοικοί της στράφηκαν απο τα πρώτα χρόνια στην εμπορική ναυτιλία που έδωσε όνομα και φήμη στο μικρό τους νησί.
Καραβοκύρηδες στην συντριπτική πλειοψηφία τους, γύριζαν με τα γερά σκαριά τους τον Πόντο μεταφέροντας το Ρώσσικο σιτάρι παντού. Στα 1800 η ναυτιλία της Κούταλης περιελάμβανε 40 ποντοπόρα πλοία μεγάλα ιστιοφόρα με χωρητικότητα πάνω από 200 τόννους, που διέσχιζαν την Άσπρη Θάλασσα (Αιγαίο) και την Μεσόγειο καί έφταναν στις Γαλλικές και Ισπανικές ακτές. Περνώντας την Τζιμπεράλτα (Γιβραλτάρ) έφταναν μέχρι την Αγγλία μεταφέροντας εμπόρευμα, και αγοράζοντας εμπόρευμα για να το πουλήσουν στην Κωνσταντινούπολη. Στο δρόμο για την Πόλη, σταμάταγαν πρώτα στη Κούταλη και έτσι οι πρώτες που ντυνόντουσαν μέ τις τελευταίες «μόδες» ήταν οι Κουταλιανές! Στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα ήταν γνωστή η έκφραση «μια βούκα πράμα κι έχει πρώτη παριζιάνικα μοντέλα» που με ζήλεια έλεγαν οι κυράδες. Αυτές τις «μόδες» και άλλα προϊόντα ιματισμού από την Γαλλία και την Ευρώπη, μετέφεραν οι Κουταλιανοί ναυτικοί με την συχνόταταη συγκοινωνία τους. Χαρακτηριστική η φωτογραφία του 1917 με τις δύο ραπτομηχανές σε Κουταλιανό σπίτι.
Στην Κούταλη υπήρχαν πολλά εμπορικά μαγαζιά μέ όλων των ειδών τα εμπορεύματα, από υφάσματα, ρουχισμό, υποδήματα μέχρι τρόφιμα. Συγκέντρωναν καθημερινά ένα μεγάλο πλήθος από κατοίκους των γύρω νησιών, της Αφισιάς, του Μαρμαρά, της Καλόλιμνης (Πασαλιμάνι) ερχόντουσαν ακόμα και απο την Κύζικο, για να ψωνίσουν εκλεκτά είδη και να ξεκουραστούν και να διασκεδάσουν στα καφφενεία της.
Εκτός απο την ναυτιλία και το εμπόριο οι Κουταλιανοί διέπρεψαν και σε δύο άλλες δραστηριότητες. Στην παρασκευή αλιπάστων και στην σπογγαλιεία Μέ μικρά πλεούμενα ψάρευαν αλλά και συγκέντρωναν ψάρια απο τις γύρω περιοχές και τα μετέφεραν στην Κούταλη όπου πολλές οικογένειες παρασκέυαζαν παστά τα οποία στην συνέχεια φόρτωναν στα εμπορικά για τις αγορές της Μολδαβίας, της Ρωσσίας, της Κωνσταντινούπολης και της Ευρώπης. Ο Βόσπορος ήταν ένα ευλογημένο θαλάσσιο πέρασμα εκατομμυρίων ψαριών, που πολλές φορές το χρώμα των νερών του αντανακλούσε το ασημένιο χρώμα απο τα εκατομμύρια ψάρια που κοπαδιαστά κατέβαιναν απο την Μαύρη Θάλασσα. Και αυτός ήταν ένας πραγματικά ανεκτίμητος μεγάλος πλούτος που τον αξιοποίησαν στο έπακρο .
Η σπογγαλιεία τέλος ήταν μια σημαντικότατη πηγή πλούτου για το νησί. Στην αρχή το σπογγαλιευτικό και ο εξοπλισμός ήταν Κουταλιανός και οι δύτες Καλύμνιοι, Υδραίοι και απο άλλα σημεία της Ελλάδος. Πολύ γρήγορα όμως μυήθηκαν στα μυστικά του δύτη όλο και περισσότεροι με αποτέλεσμα όλο το σφυγγαράδικο να αποτελείται απο Κουταλιανούς. Οι αγορές που έστελναν σφουγγάρια ήταν κυρίως η Αγγλία, και άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις καθώς και οι αγορές της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας.
Η ναυτιλία της Κούταλης χτυπήθηκε το 1817 όταν σε ένα ναυάγιο πνίγηκαν 80 καπετάνιοι και εφοπλιστές, και άλλοι τόσοι πλήρωμα των καραβιών που ήταν αγκυροβολημένα στην Κωνσταντινούπολη. Για το ιστορικό του μεγάλου ναυαγίου υπάρχει ιδιαίτερα ανάρτηση με τίτλο « Η καταστροφή του Μπούμπα» παρμένο απο το βιβλίο του Κωνσταντίνου Ψάρρα ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Πειραιάς 1987).
Λίγο αργότερα η εμφάνιση των ατμοκίνητων πλοίων άλλαξε ριζικά την μορφή της συγκοινωνίας. Παρ΄ όλα αυτά ξαναδημιουργήθηκε ο στόλος, και στα 1890 η Κούταλη διέθετε 40 εμπορικά καράβια και 30 σπογγαλιευτικά
Η Κούταλη, λίγο πρίν τους Βαλκανικούς πολέμους, σε απογραφή της επαρχίας Προκοννήσου έχει καταγραφεί μέ 2607 κατοίκους, 3 εκκλησίες, 3 ορθόδοξους ιερείς («απαίδευτους» όπως και όλοι οι ιερείς της Επαρχίας Προκοννήσου) 1 αρρεναγωγείο μέ 6 τάξεις 2 διδασκάλους και 110 μαθητές με προϋπολογισμό 60 χρυσές λίρες, 1 Παρθεναγωγείο με 3 τάξεις, 1 Διδασκάλισσα και 50 μαθήτριες και με προϋπολογισμό 20 χρυσές λίρες. (Περιοδικό «Ξενοφάνης» του 1905 - τόμος Γ σελίς 190).
Την ανέγερση αλλά και το κόστος συντήρησης των Σχολείων είχε αναλάβει απο την σύστασή του η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Ευαγγελισμός. «Φιλοπρόοδοι και φιλομαθείς, φίλεργοι, ευσεβείς, φιλάνθρωποι και φιλοπάτριδες» οι Κουταλιανοί, με ενθουσιασμό αφιέρωσαν χρήματα και προσωπική εργασία για να χτίσουν, εξοπλίσουν και λειτουργήσουν τα Σχολεία τους. Πρωτοστάτησε ο Ευαγγελισμός ο οποίος ιδρύθηκε στις 13 Απριλίου του 1870.
«Διοικούμενον εκάστοτε υπό της πεφωτισμένης σκέψεως ανδρών σοβαρών και τιμίων κατόρθωσε να επιτελέση κατά την διάρκειαν του βίου του τιτάνιον υφίστους και ανεκτιμήτους προσενεγκών εις τον τόπον υπηρεσίας. Η δράσις του δεν περιορίζετο μόνον είς την θεραπείαν των εκπαιδευτικών της Κοινότητος θεμάτων, αλλά εις πάσαν κίνησιν αγαθοεργόν και κοινής ωφελείας εφαίνετο πρωτοστατούν και ήρχετο επίκουρον»
Ο Ευαγγελισμός ανήγειρε το Αρρεναγωγείο το 1883 με συνολικό κόστος 26.599 γρόσια και αργότερα, το 1912 μέσα σε τρείς μήνες, ανήγειρε το Παρθεναγωγείο που είχε καεί, με δαπάνη 48.959 γρόσια.
Τα έσοδα του Ευαγγελισμού προήρχοντο απο τις συνδρομές των μελών του, απο κληροδοτήματα ( Πανταζίδη, Ζαχάρωφ, Φράγγου), απο δωρεές του Συλλόγου Κουταλιανών Αμερικής, και απο έσοδα τοπικά (ενοίκιο λαχανόκηπου, τελωνείου, καφφενείου, φόρος σφουγγαριών κ.α)
Αξίζει να καταγραφούν τα στοιχεία του Ισολογισμού του 1912, λίγο πρίν τον πρώτο διωγμό για να καταδειχθεί η ευρωστία της Αδελφότητος, αλλά πολύ περισσότερο, η νοοτροπία αλληλεγγύης και προόδου που επικρατούσε.
ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ 1912
· Μετρητά εν τω ταμείω 42.130,40 γρόσια
· Κατάθεσις 300 λιρών στερλινών παρά τη Αθηναϊκή Τραπέζη
· Κατάθεσις 300 λιρών στερλινών –Κληροδότημα Ν. Πανταζίδη
· 15 μετοχαί του παγίου Ελληνικού χρέους του 1889 τ. 4% ονομαστικαί
· 1 Μετοχή Σιδηροδρόμων Ρωμυλίας – Κληροδότημα Ν. Φράγγου
· 17 Ομολογίαι Σιδηροδρόμων Ανατολής 4% τρίτης σειράς
· 1 τίτλος 2.429 ρουβλίων αργυρών του εν Μόσχα Αυτοκρατορικού Ορφανοτροφείου - Κληροδότημα Ιωάννου Ζαχάρωφ
· 1 χρεωστικόν αδελφών Χριστοδουλίδη εκ λιρών χρυσών 129
· 4 Λαχειοφόροι Μετοχαί των 100 δραχμών του Δανείου των 20.500.000
Η Αδελφότητα σταματά το έργο της με τον διωγμό του 1915 και συνεχίζει τη δραστηριότητά της ξανά το 1918 μέχρι την Μικρασιατική συμφορά του 1922. Η περιουσία της Αδελφότητος ήταν πλέον κατετεθειμένη στο υποκατάστημα της Κωνσταντινούπολης της Credit Lyonnais. Περιελάμβανε :
· 22.337 γαλλικά φράγκα δωρεά του Συλλόγου εν Αμερική Κουταλιανών
· 17 ομολογίες Σιδηροδρόμων Ανατολής
· 15 μετοχές του παγίου Ελληνικού χρέους του 1889
· 4 ομολογίες Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος των 100 δραχμών
· 1 λαχειοφόρο ομολογία Σιδηροδρόμων Ευρωπαϊκής Τουρκίας
· 1 ομολογία Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος και
· 2.429 αργυρά ρούβλια.
Η περιουσία αυτή, με την ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών – ένα γεγονός πρωτάκουστο στην διεθνή πολιτική σκηνή που όμοιό τους δεν έγινε ποτέ άλλοτε σε κανένα μέρος του κόσμου μέχρι τότε – περιήλθε μέσω της Μικτής Επιτροπής στο Ελληνικό Δημόσιο, όπως επληροφόρησαν με επιστολή τους τα κεντρικά γραφεία απο το Παρίσι της Credit Lyonnais τους Μ. Πανταζόγλου, Ν. Χριστούλια, Δ. Καραντάνη και Στέφανο Ζαννίδη, στο όνομα των οποίων ήταν κατατεθειμένα. Φυσικά τα χρήματα αυτά δεν αποδόθηκαν ποτέ στους Κουταλιανούς ή έστω στην στην Νέα Πατρίδα.
Εκτός απο την ναυτιλία και το εμπόριο οι Κουταλιανοί διέπρεψαν και σε δύο άλλες δραστηριότητες. Στην παρασκευή αλιπάστων και στην σπογγαλιεία Μέ μικρά πλεούμενα ψάρευαν αλλά και συγκέντρωναν ψάρια απο τις γύρω περιοχές και τα μετέφεραν στην Κούταλη όπου πολλές οικογένειες παρασκέυαζαν παστά τα οποία στην συνέχεια φόρτωναν στα εμπορικά για τις αγορές της Μολδαβίας, της Ρωσσίας, της Κωνσταντινούπολης και της Ευρώπης. Ο Βόσπορος ήταν ένα ευλογημένο θαλάσσιο πέρασμα εκατομμυρίων ψαριών, που πολλές φορές το χρώμα των νερών του αντανακλούσε το ασημένιο χρώμα απο τα εκατομμύρια ψάρια που κοπαδιαστά κατέβαιναν απο την Μαύρη Θάλασσα. Και αυτός ήταν ένας πραγματικά ανεκτίμητος μεγάλος πλούτος που τον αξιοποίησαν στο έπακρο .
Η σπογγαλιεία τέλος ήταν μια σημαντικότατη πηγή πλούτου για το νησί. Στην αρχή το σπογγαλιευτικό και ο εξοπλισμός ήταν Κουταλιανός και οι δύτες Καλύμνιοι, Υδραίοι και απο άλλα σημεία της Ελλάδος. Πολύ γρήγορα όμως μυήθηκαν στα μυστικά του δύτη όλο και περισσότεροι με αποτέλεσμα όλο το σφυγγαράδικο να αποτελείται απο Κουταλιανούς. Οι αγορές που έστελναν σφουγγάρια ήταν κυρίως η Αγγλία, και άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις καθώς και οι αγορές της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας.
Η ναυτιλία της Κούταλης χτυπήθηκε το 1817 όταν σε ένα ναυάγιο πνίγηκαν 80 καπετάνιοι και εφοπλιστές, και άλλοι τόσοι πλήρωμα των καραβιών που ήταν αγκυροβολημένα στην Κωνσταντινούπολη. Για το ιστορικό του μεγάλου ναυαγίου υπάρχει ιδιαίτερα ανάρτηση με τίτλο « Η καταστροφή του Μπούμπα» παρμένο απο το βιβλίο του Κωνσταντίνου Ψάρρα ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Πειραιάς 1987).
Λίγο αργότερα η εμφάνιση των ατμοκίνητων πλοίων άλλαξε ριζικά την μορφή της συγκοινωνίας. Παρ΄ όλα αυτά ξαναδημιουργήθηκε ο στόλος, και στα 1890 η Κούταλη διέθετε 40 εμπορικά καράβια και 30 σπογγαλιευτικά
Η Κούταλη, λίγο πρίν τους Βαλκανικούς πολέμους, σε απογραφή της επαρχίας Προκοννήσου έχει καταγραφεί μέ 2607 κατοίκους, 3 εκκλησίες, 3 ορθόδοξους ιερείς («απαίδευτους» όπως και όλοι οι ιερείς της Επαρχίας Προκοννήσου) 1 αρρεναγωγείο μέ 6 τάξεις 2 διδασκάλους και 110 μαθητές με προϋπολογισμό 60 χρυσές λίρες, 1 Παρθεναγωγείο με 3 τάξεις, 1 Διδασκάλισσα και 50 μαθήτριες και με προϋπολογισμό 20 χρυσές λίρες. (Περιοδικό «Ξενοφάνης» του 1905 - τόμος Γ σελίς 190).
Την ανέγερση αλλά και το κόστος συντήρησης των Σχολείων είχε αναλάβει απο την σύστασή του η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Ευαγγελισμός. «Φιλοπρόοδοι και φιλομαθείς, φίλεργοι, ευσεβείς, φιλάνθρωποι και φιλοπάτριδες» οι Κουταλιανοί, με ενθουσιασμό αφιέρωσαν χρήματα και προσωπική εργασία για να χτίσουν, εξοπλίσουν και λειτουργήσουν τα Σχολεία τους. Πρωτοστάτησε ο Ευαγγελισμός ο οποίος ιδρύθηκε στις 13 Απριλίου του 1870.
«Διοικούμενον εκάστοτε υπό της πεφωτισμένης σκέψεως ανδρών σοβαρών και τιμίων κατόρθωσε να επιτελέση κατά την διάρκειαν του βίου του τιτάνιον υφίστους και ανεκτιμήτους προσενεγκών εις τον τόπον υπηρεσίας. Η δράσις του δεν περιορίζετο μόνον είς την θεραπείαν των εκπαιδευτικών της Κοινότητος θεμάτων, αλλά εις πάσαν κίνησιν αγαθοεργόν και κοινής ωφελείας εφαίνετο πρωτοστατούν και ήρχετο επίκουρον»
Ο Ευαγγελισμός ανήγειρε το Αρρεναγωγείο το 1883 με συνολικό κόστος 26.599 γρόσια και αργότερα, το 1912 μέσα σε τρείς μήνες, ανήγειρε το Παρθεναγωγείο που είχε καεί, με δαπάνη 48.959 γρόσια.
Τα έσοδα του Ευαγγελισμού προήρχοντο απο τις συνδρομές των μελών του, απο κληροδοτήματα ( Πανταζίδη, Ζαχάρωφ, Φράγγου), απο δωρεές του Συλλόγου Κουταλιανών Αμερικής, και απο έσοδα τοπικά (ενοίκιο λαχανόκηπου, τελωνείου, καφφενείου, φόρος σφουγγαριών κ.α)
Αξίζει να καταγραφούν τα στοιχεία του Ισολογισμού του 1912, λίγο πρίν τον πρώτο διωγμό για να καταδειχθεί η ευρωστία της Αδελφότητος, αλλά πολύ περισσότερο, η νοοτροπία αλληλεγγύης και προόδου που επικρατούσε.
ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ 1912
· Μετρητά εν τω ταμείω 42.130,40 γρόσια
· Κατάθεσις 300 λιρών στερλινών παρά τη Αθηναϊκή Τραπέζη
· Κατάθεσις 300 λιρών στερλινών –Κληροδότημα Ν. Πανταζίδη
· 15 μετοχαί του παγίου Ελληνικού χρέους του 1889 τ. 4% ονομαστικαί
· 1 Μετοχή Σιδηροδρόμων Ρωμυλίας – Κληροδότημα Ν. Φράγγου
· 17 Ομολογίαι Σιδηροδρόμων Ανατολής 4% τρίτης σειράς
· 1 τίτλος 2.429 ρουβλίων αργυρών του εν Μόσχα Αυτοκρατορικού Ορφανοτροφείου - Κληροδότημα Ιωάννου Ζαχάρωφ
· 1 χρεωστικόν αδελφών Χριστοδουλίδη εκ λιρών χρυσών 129
· 4 Λαχειοφόροι Μετοχαί των 100 δραχμών του Δανείου των 20.500.000
Η Αδελφότητα σταματά το έργο της με τον διωγμό του 1915 και συνεχίζει τη δραστηριότητά της ξανά το 1918 μέχρι την Μικρασιατική συμφορά του 1922. Η περιουσία της Αδελφότητος ήταν πλέον κατετεθειμένη στο υποκατάστημα της Κωνσταντινούπολης της Credit Lyonnais. Περιελάμβανε :
· 22.337 γαλλικά φράγκα δωρεά του Συλλόγου εν Αμερική Κουταλιανών
· 17 ομολογίες Σιδηροδρόμων Ανατολής
· 15 μετοχές του παγίου Ελληνικού χρέους του 1889
· 4 ομολογίες Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος των 100 δραχμών
· 1 λαχειοφόρο ομολογία Σιδηροδρόμων Ευρωπαϊκής Τουρκίας
· 1 ομολογία Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος και
· 2.429 αργυρά ρούβλια.
Η περιουσία αυτή, με την ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών – ένα γεγονός πρωτάκουστο στην διεθνή πολιτική σκηνή που όμοιό τους δεν έγινε ποτέ άλλοτε σε κανένα μέρος του κόσμου μέχρι τότε – περιήλθε μέσω της Μικτής Επιτροπής στο Ελληνικό Δημόσιο, όπως επληροφόρησαν με επιστολή τους τα κεντρικά γραφεία απο το Παρίσι της Credit Lyonnais τους Μ. Πανταζόγλου, Ν. Χριστούλια, Δ. Καραντάνη και Στέφανο Ζαννίδη, στο όνομα των οποίων ήταν κατατεθειμένα. Φυσικά τα χρήματα αυτά δεν αποδόθηκαν ποτέ στους Κουταλιανούς ή έστω στην στην Νέα Πατρίδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου