Η πιο διαδεδομένη παράδοση ήθελε το όνομα της Κούταλης να προέρχεται απο το σχήμα της. Από μακριά ξεχώριζε το ύψωμα του Προφήτη Ηλία να προβάλλει σφαιρικό σχεδόν, στην αριστερή νοτιοδυτική πλευρά του νησιού. Ένα χαμηλότερο ύψωμα, χωρίς ιδιαίτερη ονομασία βρισκόταν στο βορειοανατολικό σημείο του νησιού. Έτσι, με λίγη φαντασία, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι το νησί έμοιαζε με ένα αναποδογυρισμένο κουτάλι. Έτσι, έλεγαν μερικοί, ότι πήρε το όνομά της από την λέξη κουτάλι.
Δεν πρέπει όμως να ισχύει αυτό. Γιατί ακόμη και μέχρι σήμερα όσοι από τους παλιούς Κουταλιανούς ζουν, χρησιμοποιούν για το κουτάλι την λέξη «χουλιάρ(ι)» παραφθορά του βυζαντινού «κοχλιάριον». Η χρήση της λέξης αυτής έχει περάσει και στις νεότερες γενιές. Η ονομασία Κούταλη – με κατάληξη η- και των κατοίκων Κουταληνοί, όπως αναφέρονται σε αρκετά ιστορικά κείμενα σαν δηλωτικό καταγωγής, δεν δικαιολογείται να προέρχεται από μία τέτοια ρίζα (κουτάλι). Όπως θα δούμε στην συνέχεια γίνεται αναφορά σε Βυζαντινά ιστορικά κείμενα για ανθρώπους που είχαν την καταγωγή τους από την Κούταλη, και επονομάσθηκαν Κουταληνοί. Ανάμεσα σε αυτούς και ο τρεις φορές Πατριάρχης Άνθιμος ο ς’ Κουταληνός (Ιωαννίδης) (1790-1873) αλλά και ακόμη παλαιότερα ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γρηγόριος Κουτάλης που πέθανε το 1335 – εκατό χρόνια πριν την Άλωση.
Υπάρχει και η άλλη παράδοση που θέλει την ονομασία του νησιού από τους Καταλάνους ναυτικούς – και πειρατές, που πιθανόν να την χρησιμοποίησαν σαν ορμητήριο ή σταθμό.
Ήταν το 1300 όταν η Καταλανική Εταρία, ένα πανίσχυρο και καλά οργανωμένο μισθοφορικό σώμα από Καταλανούς και Αραγώνιους, έμεινε χωρίς δουλειά! Είχε υπογραφεί ειρήνη στην Σικελία ύστερ από είκοσι χρόνια σκληρών πολέμων χριστιανών με χριστιανούς ( Σικελικός Εσπερινός και τόσα άλλα) και η Κουμπανία όπως αναφέρεται εξελληνισμένα στο Χρονικό του Μορέως – είχε μείνει άνεργη. Ένας απο τους αρχηγούς της ο Ρογήρος Ντε Φλόρ, στράφηκε στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ανδρόνικο τον Β’ Παλαιολόγο, και του προσέφερε τις υπηρεσίες του. Υπογράφτηκε επίσημο συμβόλαιο με βαρείς για το Βυζάντιο μισθούς και όρους, και ο Ντε Φλόρ ονομάσθηκε επίσημα Ναύαρχος της Αυτοκρατορίας. Κατέπλευσαν με τριάντα έξι πλοία και με γυναίκες και παιδιά εξίμιση χιλιάδες Καταλανοί και Αραγώνιοι, για να πολεμήσουν μαζί με τους Βυζαντινούς του Τούρκους. Σύντομα ο Ντε Φλόρ συγγένεψε και με τον αυτοκράτορα, αφού παντρεύτηκε την ανηψιά του Ανδρόνικου Β’ την Μαρία, κόρη της αδελφής του Ειρήνης και του Τσάρου των Βουλγάρων Ασάν. Όμως οι έμμισθοι και καλοπληρωμένοι σύμμαχοι έγιναν τελικά μια νέα πληγή για το Βυζάντιο.
Μετά από επιτυχίες που είχαν τα στρατεύματα του Αυτοκράτορα το 1304 και 1305 μαζί με τους συμμάχους τους, που κατανίκησαν τους Τούρκους στην Αρτάκη, τόν Αύλακα και την Λυδική Φιλαδέλφεια, η Καταλανική Εταιρία κατέλαβε την Καλλίπολη και οχυρώθηκε. Και έβαλαν φρουρές και στόλο σε επίκαιρα σημεία της Μικράς Ασίας αλλάζοντας τον ρόλο τους σε πειρατές της περιοχής.
Ένα από τα επίκαιρα αυτά σημεία της περιοχής που χρησιμοποίησαν σαν σταθμό επιτήρησης και ορμητήριο, είναι πολύ πιθανό λόγω της θέσης της, να υπήρξε η Κούταλη. Οι χάρτες της ναυσιπλοϊας της περιοχής αυτής το δικαιολογούν απόλυτα. Ένας μικρός ακατοίκητος σταθμός εκείνη την εποχή, δεν έβαζε σε κίνδυνο τους Καταλάνους. Σε αντίθεση τα άλλα νησιά με τον χριστιανικό τους πληθυσμό μπορεί να ήταν καλά για πλιάτσικο όμως σε καμμιά περίπτωση δεν θάδιναν ασφάλεια στους πειρατές.
Γεγονός πάντως παραμένει ότι οι Καταλανοί, μετά το 1307 κατέλαβαν την Θράκη και προχώρησαν Δυτικά για να φθάσουν μέχρι το Δουκάτο της Αθήνας. Στα 1311 ίδρυσαν το Καταλανικό κράτος, που εξαφανίστηκε το 1387.
Η πιο παλιά γραπτή μαρτυρία που υπάρχει για την Κούταλη, είναι οι έντεκα σελίδες που αναφέρονται σε αυτήν και περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Μανουήλ Ιω. Γεδεών με τίτλο «ΠΡΟΙΚΟΝΝΗΣΟΣ - ΕΚΚΛΗΣΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΟΙΚΙΑ – ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΜΟΝΑΙ – ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ» Αποσπάσματα απο αυτές υπάρχουν σε ιδιαίτερο άρθρο-ανάρτηση.
Ο Γεδεών, προβληματίστηκε για το ποιό από όλα να ήταν το όνομα της Κούταλης στα γραπτά του Διογένους του Κυζικηνού και του Πλινίου. «Κανένα όμως στοιχείο και στα τέσσερα νησιά δεν φωτίζει την παληά τους ονομασία. Έχουμε όμως δύο σημαντικές έγγραφες αναφορές σαν τόπο καταγωγής σημαντικών προσωπικοτήτων την Κούταλη. Σε χειρόγραφο του χρονογράφου Καντακουζηνού γύρω στα 1400. μ.Χ. γίνεται μνεία για τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γρηγόριο Κουτάλη που έφερε και τον τίτλο του Χαρτοφύλακα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και που πέθανε τον Δεκέμβριο του 1335 (χειρόγραφο Καντακουζηνού, έκδοση Βόννης τομ Α σελ. 251, 313) Ένα άλλο χειρόγραφο της ίδιας εποχής, του Νικηφόρου Γρηγορά, αναφέρει στα προλεγόμενά του έναν Θεόδωρον Κουτάλην, σύγχρονο και φίλο του Γρηγορά (έκδοση Βόννης τομ Α. Προλεγόμενα σελίς LXXXVIII) Συμπερασματικά λοιπόν, το όνομα Κούταλη πρέπει να δόθηκε στο νησί κατά τον ΙΓ αιώνα ή και νωρίτερα αφού το 1335 ήδη χρησιμοποιείται σαν δηλωτικό καταγωγής στα δύο χειρόγραφα που σώθηκαν».
Η εκδοχή αυτή του Γεδεών, συγκλίνει χρονολογικά η ονοματοδοσία με την Καταλανική εκδοχή της Κούταλης. Ας σημειώσουμε εδώ πως στα Ισπανικά η Καταλονία προφέρεται ως Cataluna ή και Cutaluna και οι Καταλανοί Cataluni - Cutaluni.
Η Κούταλη, κατοικήθηκε κανονικά και άρχισε να αναπτύσσσεται, γύρω στο 1760 απο Έλληνες που ήρθαν απο την Σκόπελο, την Ύδρα, την Άνδρο, τα Ψαρρά. Χρησιμοποίησαν αρχικά την Κούταλη σαν έναν σταθμό μεταξύ της Μαύρης και της Άσπρης Θάλασσας, στον οποίο έκτισαν αποθήκες για τα εμπορεύματα – ιδίως για τα σιτάρια - που προμηθεύονταν από την Οντέσσα και τα Σουλινά και την Βράϊλα της Ρουμανίας. Και μαζί με τις αποθήκες άρχισαν να κτίζουν και τα εργαστήρια για τα αλίπαστα, με ψάρια που έπαιρναν απο τα γύρω νησιά.
Δεν πρέπει όμως να ισχύει αυτό. Γιατί ακόμη και μέχρι σήμερα όσοι από τους παλιούς Κουταλιανούς ζουν, χρησιμοποιούν για το κουτάλι την λέξη «χουλιάρ(ι)» παραφθορά του βυζαντινού «κοχλιάριον». Η χρήση της λέξης αυτής έχει περάσει και στις νεότερες γενιές. Η ονομασία Κούταλη – με κατάληξη η- και των κατοίκων Κουταληνοί, όπως αναφέρονται σε αρκετά ιστορικά κείμενα σαν δηλωτικό καταγωγής, δεν δικαιολογείται να προέρχεται από μία τέτοια ρίζα (κουτάλι). Όπως θα δούμε στην συνέχεια γίνεται αναφορά σε Βυζαντινά ιστορικά κείμενα για ανθρώπους που είχαν την καταγωγή τους από την Κούταλη, και επονομάσθηκαν Κουταληνοί. Ανάμεσα σε αυτούς και ο τρεις φορές Πατριάρχης Άνθιμος ο ς’ Κουταληνός (Ιωαννίδης) (1790-1873) αλλά και ακόμη παλαιότερα ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γρηγόριος Κουτάλης που πέθανε το 1335 – εκατό χρόνια πριν την Άλωση.
Υπάρχει και η άλλη παράδοση που θέλει την ονομασία του νησιού από τους Καταλάνους ναυτικούς – και πειρατές, που πιθανόν να την χρησιμοποίησαν σαν ορμητήριο ή σταθμό.
Ήταν το 1300 όταν η Καταλανική Εταρία, ένα πανίσχυρο και καλά οργανωμένο μισθοφορικό σώμα από Καταλανούς και Αραγώνιους, έμεινε χωρίς δουλειά! Είχε υπογραφεί ειρήνη στην Σικελία ύστερ από είκοσι χρόνια σκληρών πολέμων χριστιανών με χριστιανούς ( Σικελικός Εσπερινός και τόσα άλλα) και η Κουμπανία όπως αναφέρεται εξελληνισμένα στο Χρονικό του Μορέως – είχε μείνει άνεργη. Ένας απο τους αρχηγούς της ο Ρογήρος Ντε Φλόρ, στράφηκε στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ανδρόνικο τον Β’ Παλαιολόγο, και του προσέφερε τις υπηρεσίες του. Υπογράφτηκε επίσημο συμβόλαιο με βαρείς για το Βυζάντιο μισθούς και όρους, και ο Ντε Φλόρ ονομάσθηκε επίσημα Ναύαρχος της Αυτοκρατορίας. Κατέπλευσαν με τριάντα έξι πλοία και με γυναίκες και παιδιά εξίμιση χιλιάδες Καταλανοί και Αραγώνιοι, για να πολεμήσουν μαζί με τους Βυζαντινούς του Τούρκους. Σύντομα ο Ντε Φλόρ συγγένεψε και με τον αυτοκράτορα, αφού παντρεύτηκε την ανηψιά του Ανδρόνικου Β’ την Μαρία, κόρη της αδελφής του Ειρήνης και του Τσάρου των Βουλγάρων Ασάν. Όμως οι έμμισθοι και καλοπληρωμένοι σύμμαχοι έγιναν τελικά μια νέα πληγή για το Βυζάντιο.
Μετά από επιτυχίες που είχαν τα στρατεύματα του Αυτοκράτορα το 1304 και 1305 μαζί με τους συμμάχους τους, που κατανίκησαν τους Τούρκους στην Αρτάκη, τόν Αύλακα και την Λυδική Φιλαδέλφεια, η Καταλανική Εταιρία κατέλαβε την Καλλίπολη και οχυρώθηκε. Και έβαλαν φρουρές και στόλο σε επίκαιρα σημεία της Μικράς Ασίας αλλάζοντας τον ρόλο τους σε πειρατές της περιοχής.
Ένα από τα επίκαιρα αυτά σημεία της περιοχής που χρησιμοποίησαν σαν σταθμό επιτήρησης και ορμητήριο, είναι πολύ πιθανό λόγω της θέσης της, να υπήρξε η Κούταλη. Οι χάρτες της ναυσιπλοϊας της περιοχής αυτής το δικαιολογούν απόλυτα. Ένας μικρός ακατοίκητος σταθμός εκείνη την εποχή, δεν έβαζε σε κίνδυνο τους Καταλάνους. Σε αντίθεση τα άλλα νησιά με τον χριστιανικό τους πληθυσμό μπορεί να ήταν καλά για πλιάτσικο όμως σε καμμιά περίπτωση δεν θάδιναν ασφάλεια στους πειρατές.
Γεγονός πάντως παραμένει ότι οι Καταλανοί, μετά το 1307 κατέλαβαν την Θράκη και προχώρησαν Δυτικά για να φθάσουν μέχρι το Δουκάτο της Αθήνας. Στα 1311 ίδρυσαν το Καταλανικό κράτος, που εξαφανίστηκε το 1387.
Η πιο παλιά γραπτή μαρτυρία που υπάρχει για την Κούταλη, είναι οι έντεκα σελίδες που αναφέρονται σε αυτήν και περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Μανουήλ Ιω. Γεδεών με τίτλο «ΠΡΟΙΚΟΝΝΗΣΟΣ - ΕΚΚΛΗΣΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΟΙΚΙΑ – ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΜΟΝΑΙ – ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ» Αποσπάσματα απο αυτές υπάρχουν σε ιδιαίτερο άρθρο-ανάρτηση.
Ο Γεδεών, προβληματίστηκε για το ποιό από όλα να ήταν το όνομα της Κούταλης στα γραπτά του Διογένους του Κυζικηνού και του Πλινίου. «Κανένα όμως στοιχείο και στα τέσσερα νησιά δεν φωτίζει την παληά τους ονομασία. Έχουμε όμως δύο σημαντικές έγγραφες αναφορές σαν τόπο καταγωγής σημαντικών προσωπικοτήτων την Κούταλη. Σε χειρόγραφο του χρονογράφου Καντακουζηνού γύρω στα 1400. μ.Χ. γίνεται μνεία για τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γρηγόριο Κουτάλη που έφερε και τον τίτλο του Χαρτοφύλακα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και που πέθανε τον Δεκέμβριο του 1335 (χειρόγραφο Καντακουζηνού, έκδοση Βόννης τομ Α σελ. 251, 313) Ένα άλλο χειρόγραφο της ίδιας εποχής, του Νικηφόρου Γρηγορά, αναφέρει στα προλεγόμενά του έναν Θεόδωρον Κουτάλην, σύγχρονο και φίλο του Γρηγορά (έκδοση Βόννης τομ Α. Προλεγόμενα σελίς LXXXVIII) Συμπερασματικά λοιπόν, το όνομα Κούταλη πρέπει να δόθηκε στο νησί κατά τον ΙΓ αιώνα ή και νωρίτερα αφού το 1335 ήδη χρησιμοποιείται σαν δηλωτικό καταγωγής στα δύο χειρόγραφα που σώθηκαν».
Η εκδοχή αυτή του Γεδεών, συγκλίνει χρονολογικά η ονοματοδοσία με την Καταλανική εκδοχή της Κούταλης. Ας σημειώσουμε εδώ πως στα Ισπανικά η Καταλονία προφέρεται ως Cataluna ή και Cutaluna και οι Καταλανοί Cataluni - Cutaluni.
Η Κούταλη, κατοικήθηκε κανονικά και άρχισε να αναπτύσσσεται, γύρω στο 1760 απο Έλληνες που ήρθαν απο την Σκόπελο, την Ύδρα, την Άνδρο, τα Ψαρρά. Χρησιμοποίησαν αρχικά την Κούταλη σαν έναν σταθμό μεταξύ της Μαύρης και της Άσπρης Θάλασσας, στον οποίο έκτισαν αποθήκες για τα εμπορεύματα – ιδίως για τα σιτάρια - που προμηθεύονταν από την Οντέσσα και τα Σουλινά και την Βράϊλα της Ρουμανίας. Και μαζί με τις αποθήκες άρχισαν να κτίζουν και τα εργαστήρια για τα αλίπαστα, με ψάρια που έπαιρναν απο τα γύρω νησιά.
Σ.Χ.Β. – Σεπτέμβριος 1996
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου